Najważniejsze zmiany w przepisach ZUS od stycznia 2022 r.

2021-11-15

3 września 2021 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, gdzie część zmian ujętych w ustawie zaczęła obowiązywać już 18 września 2021 r., jednak znaczna większość wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2022 r.

 

Co się zmieni?

• Podleganie dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym
• Prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego dla osób prowadzących działalność pozarolniczą
• Bezegzekucyjne potrącanie należności składkowych ze świadczeń wypłacanych przez ZUS
• Ustalanie okresu zasiłkowego
• Podstawa wymiaru zasiłku po przerwie w niezdolności do pracy
• Kwota wypłaty zasiłku chorobowego za pobyt w szpitalu
• Okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenie (zatrudnienia)
• Prawo do zasiłku macierzyńskiego w przypadku śmierci pracodawcy
• Termin wypłaty zasiłków przez ZUS
• Potrącenia z zasiłków
• Egzekucja z nienależnie pobranych świadczeń
• Termin dokonywania korekt dokumentacji rozliczeniowej

 

Podleganie dobrowolnym ubezpieczeniom społecznym

Przed zmianą przepisów

Osoba ubezpieczona podlegająca dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu lub chorobowemu, w przypadku nie opłacenia w terminie należnych składek zostawała automatycznie wyłączona z tych ubezpieczeń.

Po zmianie przepisów

Od 1 stycznia 2022 r. do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych ubezpieczony podlegać będzie od dnia zgłoszenia do ubezpieczenia do dnia wyrejestrowania z ubezpieczenia. Zasada wyłączania z dobrowolnych ubezpieczeń z powodu nieopłacenia składki została uchylona.

 

Prawo do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego dla osób prowadzących działalność pozarolniczą

Przed zmianą przepisów

Osoba prowadząca działalność gospodarczą, osoba z nią współpracująca lub duchowny, którzy nie opłacili składek w terminie, automatycznie byli wyłączani z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i tracili prawo do świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia.

Po zmianie przepisów

Zasada wyłączania z dobrowolnych ubezpieczeń społecznych, w tym chorobowego z powodu nieopłacenia składki została uchylona. Oznacza to, że osoby prowadzące działalność gospodarczą, osoby z nimi współpracujące lub duchowni, nawet w przypadku zadłużenia w opłacaniu składek będą miały prawo świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, tj. zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego czy świadczenia rehabilitacyjnego. Jednakże, wypłata świadczenia zostanie wstrzymana do czasu całkowitej spłaty zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, jeśli zadłużenie w dniu powstania prawa do świadczenia przekracza kwotę 1% minimalnego wynagrodzenia za pracę. Prawo do powyższych świadczeń przedawni się, jeśli zadłużenie nie zostanie uregulowane w terminie 6 miesięcy od dnia powstania prawa do zasiłku.

 

Bezegzekucyjne potrącanie należności składkowych ze świadczeń wypłacanych przez ZUS

Przed zmianą przepisów

W przypadku zaległości w opłacaniu składek oraz należnych z tego tytułu odsetek, ZUS może odzyskiwać należność w drodze egzekucji administracyjnej lub sądowej.

Po zmianie przepisów

Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane „należnościami z tytułu składek”, od 1 stycznia 2022 r. ZUS będzie mógł potrącać ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, które wypłaca tj. emerytury, renty lub zasiłku lub podlegać będą ściągnięciu jak dotychczas, tj. w drodze egzekucji administracyjnej lub sądowej.

 

Ustalanie okresu zasiłkowego

Przed zmianą przepisów

Aktualnie, do jednego okresu zasiłkowego wliczane są wszystkie nieprzerwane okresy niezdolności do pracy, nawet jeśli spowodowane są różnymi przyczynami choroby oraz okresy poprzedniej niezdolności do pracy jeśli przyczyna choroby jest ta sama, a przerwa między poprzednią a nową niezdolnością do pracy nie przekracza 60 dni.

Po zmianie przepisów

Okres zasiłkowy nie będzie zależny od przyczyny niezdolności do pracy. Do jednego okresu zasiłkowego wliczane będą poprzednie okresy niezdolności do pracy, jeśli przerwa między niezdolnościami nie przekroczy 60 dni. Zasada ta nie będzie dotyczyć tylko przypadku, jeśli po przerwie nie dłuższej niż 60 dni wystąpi niezdolność do pracy z powodu ciąży – będzie to liczone jako nowy okres zasiłkowy.

 

Podstawa wymiaru zasiłku po przerwie w niezdolności do pracy

Przed zmianą przepisów

Obecnie, podstawę wymiaru świadczeń przelicza się ponownie, jeśli przerwa w pobieraniu świadczenia wynosi co najmniej 3 miesiące kalendarzowe.

Po zmianie przepisów

Od 1 stycznia 2022 r. podstawę wymiaru zasiłku trzeba będzie przeliczyć ponownie, jeśli przerwa w pobieraniu świadczenia wyniesie do najmniej 1 miesiąc kalendarzowy.

 

Kwota wypłaty zasiłku chorobowego za pobyt w szpitalu

Przed zmianą przepisów

Zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku. Wyjątek stanowi zasiłek chorobowy dla osób powyżej 50 roku życia za okres od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy i wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.

Powyższa zasada nie dotyczy również osób uprawnionych do 100% podstawy wymiaru zasiłku, których niezdolność do pracy powstała:

• w okresie ciąży,
• z powodu wypadku w drodze do i z pracy,
• wskutek poddania się niezbędnym badaniom dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów

Po zmianie przepisów

Wysokość zasiłku chorobowego za pobyt w szpitalu dla osób wcześniej uprawnionych do 70% podstawy wymiaru została podniesiona do 80% podstawy wymiaru zasiłku.

 

Okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenie (zatrudnienia)

Przed zmianą przepisów

Zasiłek chorobowy w przypadku ustaniu zatrudnienia, a co za tym idzie – ustaniu ubezpieczenia chorobowego, przysługuje na zasadach ogólnych, tj. może przysługiwać przez cały okres zasiłkowy – 182 lub 270 dni.  

Po zmianie przepisów

Maksymalny okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia wyniesie 91 dni. Zasada ta nie obejmie osób, których niezdolność do pracy spowodowana będzie gruźlicą, występująca w okresie ciąży lub wskutek poddania się niezbędnym badaniom dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

 

Prawo do zasiłku macierzyńskiego w przypadku śmierci pracodawcy

Przed zmianą przepisów

W przypadku rozwiązania umowy o pracę, a co za tym idzie, ustania tytułu do ubezpieczenia chorobowego w trakcie ciąży z powodu śmierci pracodawcy, pracownicy nie przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego ani prawo do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego (okres od rozwiązania umowy do dnia porodu).

Po zmianie przepisów

Prawo do zasiłku macierzyńskiego oraz do zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego przysługuje pracownicy, która urodzi dziecko po ustaniu zatrudnienia, nawet jeśli przyczyną rozwiązania stosunku pracy będzie śmierć pracodawcy.

 

Termin wypłaty zasiłków przez ZUS

Przed zmianą przepisów

Po ustaleniu prawa do zasiłku, ZUS wypłaca świadczenie na bieżąco, jednak nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku.

Po zmianie przepisów

Zasiłek powinien zostać wypłacony nie później niż w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do świadczenia.

W przypadku osób opłacających składki na własne ubezpieczenia społeczne, w tym podlegających dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, wypłata zasiłku uzależniona będzie od całkowitej spłaty zadłużenia, jeśli takie wystąpi. W tym wypadku, okres wypłaty świadczenia nie będzie dłuższy niż 60 dni.

 

Potrącenia z zasiłków

Przed zmianą przepisów

Zasadę dokonywania potrąceń określa ustawa o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa zasiłkowa nie zawiera takich przepisów.

W przypadku przyznania emerytury wstecz, za okres, za który wypłacony został zasiłek chorobowy po ustaniu zatrudnienia lub świadczenie rehabilitacyjne, emerytura i tak zostaje wypłacana – mowa o podwójnej wypłacie świadczeń. Jeśli zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne było wypłacone nienależnie, ZUS musi dochodzić zwrotu świadczenia. W przeciwnym wypadku, osoba otrzymuje 2 świadczenia za ten sam okres.  

Po zmianie przepisów

W ustawie zasiłkowej dodano zapis, że potrąceń z zasiłków należy dokonywać na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

W przypadku przyznania prawa do emerytury, za okres, za który wypłacony zostanie zasiłek chorobowy po ustaniu ubezpieczenia lub świadczenie rehabilitacyjne, wypłacone świadczenie zaliczone zostanie na poczet przyznanej emerytury. Pobrane kwoty traktowane będą jak świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej w rozumieniu przepisów o emeryturach.

 

Egzekucja z nienależnie pobranych świadczeń

Przed zmianą przepisów

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu m.in. w drodze egzekucji administracyjnej. 

Po zmianie przepisów

Kwoty nienależnie pobranych świadczeń podlegać będą ściągnięciu m.in. w drodze egzekucji administracyjnej lub sądowej.

 

Termin dokonywania korekt dokumentacji rozliczeniowej

Przed zmianą przepisów

Korekty raportów rozliczeniowych mogły być składane bez ograniczeń czasowych.

Po zmianie przepisów

Płatnik składek będzie mógł przekazywać deklaracje rozliczeniowe i imienne raporty miesięczne za ubezpieczonych oraz ewentualne korekty:

• za okresy rozliczeniowe do grudnia 2021 r. w terminie do 1 stycznia 2024 r.
• za okresy rozliczeniowe od stycznia 2022 r. – w terminie 5 lat od dnia, w którym upłynie termin opłacenia składek za daną deklarację

Po upływie powyższych terminów, ZUS z urzędu zaewidencjonuje dane tylko na kontach ubezpieczonych, a ewentualna „dodatkowa” korekta możliwa będzie tylko na podstawie wyroku sądu lub prawomocnej decyzji. W takim wypadku, gdy w wyniku zapisanych na koncie zmian, na koncie ubezpieczonego wystąpi:

• niedopłata – nieopłacane składki nie będą podlegały ściągnięci, tzn. ZUS nie będzie mógł ich dochodzić
• nadpłata – nadpłacone składki nie będą podlegały zwrotowi, ani nie będzie możliwości zaliczenia ich na poczet bieżących lub przyszłych składek

---

Zespół Ekspertów ING Księgowość