Zadatek a zaliczka - podobieństwa i różnice

2022-04-13

W toku współpracy między konsumentem a przedsiębiorstwem (C2B) oraz między dwoma przedsiębiorstwami (B2B) może dojść do sytuacji, w której jedna ze stron – świadcząca usługę lub dostarczająca towar – będzie oczekiwać zaliczki lub zadatku. Choć w potocznym rozumieniu te dwie kwestie bywają traktowane tak samo, to w praktyce oznaczają dwa zupełnie inne zdarzenia i niosą za sobą odmienne konsekwencje rozliczeniowe i prawne. Na czym polega zaliczka i zadatek? Czym się od siebie różnią? Jakie skutki wywołują?

Zadatek i zaliczka łączy jedno: wpłacane są na poczet przyszłej usługi lub dostawy towarów, do których jeszcze nie doszło. Prawdopodobnie właśnie dlatego są ze sobą tak często mylone.

Czym zatem jest zaliczka?
Zaliczka to część całkowitej należności za usługę lub dostawę towarów. Wpłacana jest przed finalizacją transakcji. Nie jest to forma zabezpieczenia transakcji. Mimo wpłacenia zaliczki, do transakcji może i tak nie dojść. Wówczas zaliczka powinna zostać zwrócona nabywcy.

Co ważne, nie ma tu znaczenia, kto zawinił, że nie doszło do zakończenia transakcji. Wycofać może się zarówno nabywca jak i sprzedawca. W każdej z tych sytuacji zaliczka musi zostać zwrócona.

Jeżeli natomiast transakcja zostanie doprowadzona do końca, wówczas nabywca dopłaca wyłącznie brakującą kwotę do pełnej wartości transakcji.

Czym jest zadatek?
Zadatek to część wartości zlecenia lub zamówienia, która płacona jest wykonawcy lub dostawcy, jako forma zabezpieczenia umowy. Jeżeli zlecający nabywca zrezygnuje z transakcji po wniesieniu zadatku, nie może oczekiwać jego zwrotu. Zadatek zostaje więc w rękach sprzedawcy, jako rekompensata za utratę zlecenia.

W przypadku gdy to wykonawca-sprzedawca nie doprowadzi transakcji do końca (nie wykona usługi lub też nie dostarczy towarów), to wtedy nabywcy przysługuje nie tylko zwrot zadatku, ale również rekompensata ze strony wykonawcy w tej samej wysokości, w jakiej był wpłacony zadatek. Tym samym otrzymuje tak jakby podwójny zadatek (zwrot swojej wpłaty i jej równowartość od sprzedawcy).

Jeżeli transakcja nie zostanie doprowadzona do końca z powodu okoliczności lub odpowiedzialność ponoszą obydwie strony transakcji i nie ma jednego winnego, wówczas zadatek powinien zostać zwrócony w takiej kwocie, w jakiej został wpłacony.

Co do zasady, zadatek nie powinien być większy niż 20% całkowitej wartości transakcji. Stanowi zabezpieczenie umowy i zwykle stosuje się go przy transakcjach o wysokiej wartości.

Zaliczka i zadatek – podobieństwa
Zaliczka i zadatek to część całkowitej wartości zlecenia, na które obydwie strony transakcji się umawiają. Jedno i drugie może podlegać zwrotowi w momencie, gdy do transakcji nie dojdzie, różnią się jednak okolicznościami tego zwrotu.

Podobieństwem jest również to, że gdy obydwie strony zgodnie odstąpią od wykonania umowy, wówczas zadatek i zaliczka zwracane są nabywcy w tej kwocie, w jakiej zostały wpłacone.

Zadatek i zaliczka – różnice
Zaliczka i zadatek znacznie się też od siebie różnią. Zaliczka podlega zwrotowi w tej kwocie, w jakiej została wpłacona bez względu na okoliczności, jakie doprowadziły do zerwania umowy. W przypadku zadatku – sprawa wygląda inaczej.

Zadatek jest zwracany w tej wysokości w jakiej został wpłacony tylko przy zgodnym odstąpieniu od umowy. Gdy to sprzedawca – dostawca nie dotrzyma warunków umowy, zadatek zwracany jest nabywcy w podwójnej wysokości. Zaliczka nie jest zwracana w podwójnej wysokości w żadnym z przypadków odstąpienia od umowy. Może natomiast być pomniejszona o pewną kwotę, jeżeli wykonawca – sprzedawca podjął kroki niezbędne do realizacji umowy, a nabywca od niej odstąpił.

Jeżeli umowa nie może być wykonana w pierwotnie uzgodnionym terminie wówczas:
- zaliczka: należy wskazać drugi termin jej wykonania, zanim nastąpi odstąpienie od umowy;
- zadatek: można odstąpić od umowy bez wskazania drugiego terminu jej wykonania.

Zadatek jest zabezpieczeniem umowy, co zostało uregulowane w Kodeksie Cywilnym, a zaliczka nie stanowi takiego zabezpieczenia

Zespół Ekspertów ING Księgowość