Postępowanie spadkowe – jak wygląda?
2024-11-04
Postępowanie spadkowe to procedura, której celem jest potwierdzenie prawa do nabycia spadku przez daną osobę. Może odbywać się na dwóch drogach, zależnie od okoliczności i możliwości.
W tym artykule dowiesz się:
- czym jest postępowanie spadkowe i czy jest konieczne,
- kiedy zastosowanie ma postępowanie spadkowe u notariusza,
- kiedy sprawę poprowadzić można wyłącznie w sądzie,
- jakie są koszty postępowania spadkowego,
- jakie dokumenty musisz przygotować.
Postępowanie spadkowe – czym jest?
Postępowanie spadkowe po śmierci rodziców czy innej bliskiej osoby jest niezbędną procedurą. Celem jest formalne przyznanie praw do spadku, nawet jeśli osoba dziedzicząca jest tylko jedna. W każdym przypadku, bez żadnych odstępstw, fakt nabycia spadku musi być potwierdzony sądowo albo notarialnie. Dotyczy to również sytuacji, w których został przygotowany testament, a prawo do spadku ma wyłącznie przedstawiona w nim osoba.
Warto pamiętać, że postępowanie spadkowe po śmierci męża, rodzica czy dziecka jest wymagane do przeprowadzenia również wtedy, kiedy nie chce się otrzymać spadku. Dotyczy to sytuacji, gdy na przykład na zmarłej osobie wykonywana była windykacja. W przeciwnym razie długi i roszczenia wierzyciela przechodzą również na osobę, która zdecydowała się przejąć spadek.
Postępowanie spadkowe co do zasady może odbywać się dopiero po 6. miesiącach od momentu śmierci spadkodawcy. Jest to czas odpowiedni dla okresu, kiedy niezbędne jest złożenie oświadczeń przez wszystkich spadkobierców. Może być on skrócony w sytuacji, gdy wszystkie oświadczenia są już dostępne.
Postępowanie spadkowe u notariusza – procedura i dokumenty
Najprostszą formą, w jakiej może przebiegać postępowanie spadkowe, jest wizyta u notariusza. Dokonuje się jej już po śmierci osoby, która zostawiła po sobie ważny testament. Skoro to rozwiązanie jest najłatwiejsze, to dlaczego postępowanie spadkowe u notariusza jest realizowane tak rzadko? To proste – aby było to możliwe, wymagana jest zgoda i obecność wszystkich osób, które mogłyby otrzymać spadek, nawet jeśli nie ma ich w testamencie, czyli nie zostali uznani za spadkobierców. Takie postępowanie często zamyka się na jednej wizycie.
Z oczywistych względów takie postępowanie spadkowe po śmierci rodzica czy innej, bliskiej osoby, nieczęsto jest spotykane. Zazwyczaj chodzi o konflikty w rodzinie związane z tym, że rzeczy czy majątek po zmarłym chce otrzymać większa liczba osób niż tylko te zapisane w testamencie. Z tego samego względu nie jest możliwe jego przeprowadzenie, jeśli zostało wszczęte jakiekolwiek postępowanie sądowe.
Jak przebiega postępowanie spadkowe u notariusza?
Aby mogło się ono odbyć, wszyscy zainteresowani muszą stawić się w umówionym terminie u notariusza. Każda z nich musi mieć ze sobą dokument tożsamości, czyli paszport albo dowód osobisty. Poza tym trzeba zgromadzić również inne dokumenty, takie jak:
- odpis aktu zgonu spadkodawcy,
- odpis aktu urodzenia spadkobiorcy (każdego),
- odpis aktu małżeństwa, jeśli w jego wyniku doszło do zmiany nazwiska,
- oryginalny testament, jeśli został zostawiony.
Ile kosztuje takie postępowanie spadkowe? Koszty wynoszą zwykle nie więcej niż 200 zł, na co składają się opłaty stałe:
- 50 zł + VAT za taksę notarialną związaną ze sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia,
- 100 zł + VAT za protokół dziedziczenia,
- po 6 zł + VAT za stronę wypisu z aktu poświadczenia.
Kiedy nie jest możliwe wydanie poświadczenia dziedziczenia?
W niektórych sytuacjach notariusz nie jest w stanie przygotować poświadczenia dziedziczenia. Mowa tutaj o przypadkach, w których:
- spadkobiercy nie są zgodni co do formy przekazania dziedziczenia,
- został przedstawiony testament szczególny,
- spadkodawca nie był obywatelem Rzeczpospolitej Polskiej lub posiadał nieruchomości poza jej obszarem, wchodzące w skład spadku,
- spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 roku,
- testament nie został otwarty podczas wizyty u notariusza,
- zostały sporządzone już inne, wcześniejsze dokumenty w sprawie tego spadku,
- nie wszystkie osoby, które mogą dziedziczyć spadek, zostały przedstawione w toku postępowania notarialnego.
Postępowanie spadkowe w sądzie – jakie są etapy?
Jeśli postępowanie spadkowe nie może być przeprowadzone u notariusza, sprawa ląduje w sądzie. Zazwyczaj sytuacja ta następuje, gdy choć jedna osoba rości sobie prawo do majątku spadkodawcy, a przekazanie jej go nie jest zgodne z wolą zmarłego. Postępowanie spadkowe w sądzie rozstrzyga, po otrzymaniu odpowiedniego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, sąd rejonowy odpowiedni dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłej osoby. W ramach dokumentów trzeba przedłożyć:
- wyżej wymieniony wniosek w liczbie odpowiadającej liczbie stron, a także dodatkowej kopii dla sądu,
- potwierdzenie, że zapłacono gotówką albo przelewem opłatę sądową w wysokości 100 zł,
- oryginalny testament,
- odpis aktu zgonu spadkodawcy,
- odpis aktu urodzenia spadkobiorcy.
Postępowanie spadkowe w sądzie może odbyć się wyłącznie po wskazaniu wszystkich osób, które według przepisów mają prawo do dziedziczenia. Ogólne koszty postępowania nie są wysokie, bo wymagana jest jedynie opłata sądowa w wysokości 100 zł. Minusem jest jednak to, że postępowanie spadkowe po śmierci bliskiej osoby trwa wówczas dość długo. Standardowo jest to czas od 3 do 6 miesięcy, jednak jeśli sprawa jest skomplikowana, a stron w sporze wiele, może się znacząco wydłużyć.
Efektem zakończonej spraw jest postanowienie w sprawie nabycia spadku. Stanowi ono podstawę do np. wpisów do ksiąg wieczystych czy wykonywania innych czynności związanych z dziedziczeniem.
Jak przebiega postępowanie spadkowe po śmierci rodziców?
W przypadku śmierci bliskiej osoby każdy, kto według prawa jest upoważniony do dziedziczenia, musi złożyć jeden z trzech dokumentów w terminie do 6. miesięcy od zgonu. Może to być:
- przyjęcie spadku bez zastrzeżeń,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – wówczas odpowiadasz za długi w wysokości odpowiedniej dla uzyskanego ze spadku majątku,
- odrzucenie spadku.
Brak takiego oświadczenia automatycznie oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dopiero wówczas rozpoczyna się postępowanie spadkowe na jednej z dwóch dróg: albo notarialnie, albo poprzez sąd.
Co do zasady niezbędny jest podział masy spadkowej, gdy spadkobierców jest więcej niż tylko jeden. Zazwyczaj odbywa się to na dwa sposoby – poprzez wyrok sądowy po postępowaniu spadkowym albo w wyniku umowy notarialnej, którą podpiszą wszyscy spadkobiercy.
Koszty postępowania spadkowego – co warto wiedzieć?
Wiele osób martwi się tym, ile kosztuje takie postępowanie spadkowe. Koszty są jednak na tyle niewielkie, że stanowią zazwyczaj ułamek dziedziczonego majątku. Rzadko kiedy zdarza się, że wydatki na opłaty sądowe czy notarialne są wyższe niż 200 zł; dotyczy to tylko przypadków, kiedy rodzina jest bardzo duża.
Warto pamiętać jednak o dalszych kosztach nabycia spadku. Podobnie jak podatek od wygranej, tutaj również musisz zapłacić podatek od przyjętego majątku, jeśli przekracza on pewną kwotę. W sytuacji, gdy sprawa jest bardzo skomplikowana, konieczne może okazać się zatrudnienie prawnika. To dodatkowy koszt, o którym trzeba pamiętać.
Dodatkowym kosztem, obłożony jest podział masy spadkowej. Z zasady jest to koszt stały 600 zł, gdy składany jest cały projekt podziału spadku ze zniesieniem współwłasności, podpisany przez wszystkie strony. 500 zł kosztuje wniosek o podział spadku, a 300 zł – złożenie zgodnego projektu. Z kolei aż 1000 zł podbiera się w sytuacji, gdy wniosek dotyczy konieczności podziału spadku ze zniesieniem współwłasności, czym musi zająć się sąd.
Postępowanie spadkowe nie musi być nieprzyjemne, ale często takie bywa z uwagi na wielu spadkobierców, chętnych do otrzymania, chociaż części masy spadkowej. W niektórych przypadkach sprawa może zamknąć się na jednej wizycie u notariusza. W innych konieczne jest założenie sprawy sądowej, która z kolei trwa od trzech miesięcy do nawet kilku lat, w przypadku bardzo złożonych spraw z wieloma czynnikami, które mają wpływ na dziedziczenie masy spadkowej.
Zespół Ekspertów ING Księgowość