Czym są wartości niematerialne i prawne?

2022-08-10

Jednym z bardzo ważnych składników majątku firmy coraz częściej stają się wartości niematerialne i prawne. Posiadane przez firmę patenty, prawa własności czy prawa autorskie pozwalają na znacznie większą swobodę działania i istotnie przyspieszają rozwój przedsiębiorstwa, co przekłada się również na jego finansowy wzrost. Z uwagi na to coraz więcej przedsiębiorstw decyduje się na inwestowanie w takie działania, które przyczynią się do pozyskania lub wypracowania własnych wartości materialnych i prawnych. W tym kontekście warto się im nieco bliżej przyjrzeć. Przeanalizować to zagadnienie i poznać kilka istotnych szczegółów.

 

Wartości niematerialne i prawne – definicja legislacyjna

Wartości niematerialne i prawne z reguły występują razem, dlatego też nie będą tu rozpatrywane osobno, jako dwa odrębne zagadnienia. Tym bardziej, że przepisy prawa również traktują te dwie grupy łącznie i wszelkie regulacje prawne z nimi związane dotyczą obydwu tych aspektów.

 

Definicję wartości niematerialnych i prawnych znaleźć można w ustawie o rachunkowości. Zgodnie ze znajdującymi się tam zapisami są to:

 

„nabyte przez jednostkę prawa majątkowe zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywalnym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki.” (Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2021 r. poz. 217), art. 3 ust. 1 pkt 14. ).

 

Jak wynika z tej definicji do praw majątkowych zaliczyć więc można:

 

• autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje;
• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych;
• prawa do wykorzystania wiedzy w dziedzinie przemysłowej, handlowej, organizacyjnej, naukowej;
• prawa majątkowe przejęte do używania na podstawie odrębnych umów, np. umowy najmu, dzierżawy, leasingu, zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy.

 

Co jeszcze wynika z przytoczonej definicji? Dzięki jej sformułowaniu można jednoznacznie określić, jakie warunki muszą spełniać prawa majątkowe czy wartości niematerialne, by można je było zaliczyć do grupy wartości niematerialnych i prawnych przedsiębiorstwa.

 

Zgodnie z definicją okres ich użyteczności nie może być krótszy niż rok, a wręcz powinien być dłuższy. Zostały one przeznaczone na potrzeby własne jednostki lub oddane do używania na podstawie wyżej wymienionych umów. I najważniejsza kwestia, prawa te muszą się nadawać do gospodarczego wykorzystania.

 

Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych

Z uwagi na to, że wartości niematerialne i prawne podlegają rozliczeniu, podczas ich księgowania zawsze należy określić ich wartość początkową. Jest ona ustalana dokładnie w ten sam sposób, w jaki ustala się wartość początkową środków trwałych i zależy od sposobu ich nabycia lub innej formy wejścia w ich posiadanie. Jak zatem ustalić wartość początkową wartości niematerialnych i prawnych?

 

Jeżeli wejście w ich posiadanie odbyło się drogą odpłatnego nabycia, wówczas wartość początkową stanowi cena nabycia. Jeżeli jest to nabyta dodatnia wartość firmy, wówczas pod uwagę bierze się koszty wytworzenia. W przypadku nieodpłatnego otrzymania takich wartości niematerialnych lub prawnych, pod uwagę bierze się wartość rynkową z dnia nabycia, chyba że w treści umowy nieodpłatnego przekazania określona została wartość jako niższa niż rynkowa. Jeżeli jest to aport do spółki cywilnej, pod uwagę należy wziąć wartość z dnia wniesienia, ale nie może być ona wyższa niż wartość rynkowa.

 

Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych

Zgodnie z przepisami konieczne jest amortyzowanie wartości niematerialnych i prawnych na takich samych zasadach, jak amortyzowane są środki trwałe. Odpisy amortyzacyjne dokonuje się od miesiąca bezpośrednio następującego po tym, w którym wartości niematerialne i prawne zostały wprowadzone do ewidencji. Mogą być one naliczane w ratach miesięcznych, kwartalnych lub jednorazowo na koniec roku podatkowego.

 

Jak zatem widać, wartości niematerialne i prawne zachowują się bardzo podobnie do środków trwałych w kontekście ich ewidencjonowania i rozliczania.

---

Zespół Ekspertów ING Księgowość