Wynagrodzenie za wcześniejsze rozwiązanie umowy

2022-02-04

W polskim gospodarczym porządku prawnym istnieje swoboda komponowania umów między stronami z zachowaniem poszanowania dla porządku prawnego oraz zasad pożycia gospodarczo – społecznego. Oznacza to, że jednym z elementów umowy może być zobowiązanie stron do wypłacenia odszkodowania w razie wcześniejszego rozwiązania umowy.

Wcześniej rozwiązanie umowy – kwestie ogólne

Najczęściej taki zapis znajduje się w umowie najmu lub dzierżawy, nie wykluczone jednak, że w przypadku innych kontraktów czy porozumień nie jest to możliwe.

Wcześniejsze rozwiązanie umowy może być stratą dla jednej ze stron i dlatego oczekuje ona odszkodowania. W przypadku najmu lub dzierżawy, gdy najemca wcześniej chce rozwiązać umowę, wynajmujący traci, ponieważ lokal nie będzie już opłacany, a znalezienie kolejnego najemcy zwykle zajmuje trochę czasu. Podobnie rzecz się ma z dzierżawą.

W przypadku umów o innym charakterze temat jest nieco bardziej skomplikowany, ale również ma pewne cechy wspólne z najmem. Osoba, która wykonuje jakieś usługi – niezależnie od podstawy, czy to w oparciu o umowę o pracę czy umowę zlecenie – traci, gdy usługodawca rezygnuje z dalszej współpracy. Problem polega jednak na tym, że wcześniejsze rozwiązanie umowy może mieć podstawy: niska jakość świadczonych usług, łamanie regulaminu współpracy, niedotrzymywanie terminów. W takiej sytuacji wcześniejsze rozwiązanie umowy jest uzasadnione i nie powinno pociągać za sobą konieczności wypłacenia odszkodowania.

Podobnie z drugiej strony. Usługobiorca może poprawnie wywiązywać się ze swoich zadań, ale to usługodawca opóźnia się z wypłatami lub odrzuca poprawnie wykonaną usługę. Wówczas usługobiorca może zażądać wcześniejszego rozwiązania umowy bez konieczności wypłacenia usługodawcy odszkodowania, nawet wówczas, gdy ten poniesie z tego powodu straty.

Z uwagi na to warto w umowie zawrzeć okoliczności wcześniejszego rozwiązania umowy, które uprawniają do ubiegania się o zapisane w umowie odszkodowanie i które z takiej wypłaty zwalniają.

Umowa zawarta między przedsiębiorcami

W przypadku przedsiębiorców zawarcie takiej umowy, w której znajduje się zapis o wynagrodzeniu za wcześniejsze rozwiązanie umowy rodzi wątpliwości rozliczeniowe. Wypłacenie umownego odszkodowania jest pewnym kosztem dla przedsiębiorcy. Pojawia się jednak pytanie, czy jest to koszt, który można potraktować jako koszt uzyskania przychodu, czy jest od niego niezależny.

Dla uzupełnienia prowadzonych rozważań należy przypomnieć, czym są koszty uzyskania przychodu.

Koszty uzyskania przychodu

Są to wszystkie koszty poniesione przez przedsiębiorcę w celu uzyskania przychodu, zabezpieczenia jego źródła lub utrzymania przychodu.

Koszty powinny być powiązane bezpośrednio i jednoznacznie. W razie zakwalifikowania jakiegoś wydatku do kosztów uzyskania przychodu należy mieć na uwadze to, że to na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek wykazania tego powiązania.

W razie kontroli skarbowej urzędnicy mogą zakwestionować zakwalifikowanie danego wydatku do kosztów uzyskania przychodu. Jeżeli przedsiębiorca wykaże, że postąpił słusznie, wówczas nie poniesie konsekwencji, a urzędnicy odstąpią od swojej decyzji.

Jeżeli jednak nie będzie w stanie wykazać tego związku, wówczas zostanie zobligowany do opłacania podatku wyliczonego po korekcie z należnymi odsetkami za zwłokę. W niektórych przypadkach, gdy nadużycia są znaczące, może dojść jeszcze do tego kara skarbowa.

Wynagrodzenie za wcześniejsze rozwiązanie umowy a koszty uzyskania przychodu

Co do zasady (art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy PIT) odszkodowania za wady nie stanowią kosztu uzyskania przychodu i nie mogą być w taki sposób potraktowane. Chodzi tu o wadliwe wykonanie usługi, wady dostarczonych towarów oraz zwłokę w usunięciu wad towarów lub wykonanych usług.

Czy w związku z tym wynagrodzenie za wcześniejsze rozwiązanie umowy również jest traktowane jako odszkodowanie?

Okazuje się, że nie, ale nie oznacza to, że może być potraktowane jako koszt podatkowy. Zgodnie z interpretacjami okazuje się, że wcześniejsze rozwiązanie umowy może mieć znamiona minimalizowania strat, ale to nadal nie jest utrzymanie przychodów ani zabezpieczanie ich źródeł. Jest to jedynie redukcja strat i jako taka musi być zaksięgowana, ale nie w charakterze kosztu podatkowego, a jako „inne wydatki”.

Z powyższych rozważań wynika więc, że wynagrodzenie za wcześniejsze rozwiązanie umowy jest wyłączone z kosztów podatkowych, ale nie dlatego, że jest formą odszkodowania, a dlatego że jest kosztem, który nie służy zabezpieczeniu przychodu.

---

Zespół Ekspertów ING Księgowość